Diyabet / Oruç İlişkisi

Oruç ibadeti ve Ramazan ayı sık sık arınma kelimesiyle beraber anılır. Bedenen ve ruhen temizlenmeyi, hadiste de bahsedildiği gibi oruç tutarak sağlığımız için olumlu etkiler görmeyi umarız. Son yıllarda yapılan bilimsel çalışmalar da oruç tutmanın olumlu etkilerini göstermektedir. Aralıklı oruç modelinin bu kadar popülerleşmesi bu çalışmaların bir sonucu olarak görülebilir.

Yapılan bu çalışmalar göstermiştir ki oruç tutmak; kilo verme, insülin direncini azaltma, kan şekeri ve kan lipid düzeyini düzenleme, obezite, diyabet, kardiyovasküler hastalıklar ve kanseri önleme, sinir hücresi dejenerasyonundan koruma gibi etkileri olduğu belirlenmiş, ayrıca oruç tutmanın sağlıklı kalma süresi ve ömrü uzattığı bulunmuştur. Haftada iki gün (pazartesi ve perşembe) oruç tutmanın, sağlıklı kalma açısından faydalı olacağını belirtmiştir.

Bu nedenlerle sağlıklı bireylere oruç önerilirken diyabet, hipertansiyon, aktif mide ülseri gibi kronik hastalığa sahip olan bireylerin oruç tutma kararı öncesinde profesyonel yardım almaları gerekmektedir. Sağlığınız elvermediği halde oruç tutma konusunda ısrarlı olmak ise aksine zararlı etkilere neden olabilir. Diyabetli birey ramazana özel ilaç- beslenme düzeni planlamadan oruç tuttuğunda zaten düzensiz kan şekeri tablosu da varsa hipoglisemi veya hiperglisemi gelişme riski artacaktır. Özellikle Tip 1 Diyabetli kişilerin hipoglisemi açısından Tip 2 Diyabetli hastalara oranla daha fazla risk altında olduğu bilinmektedir. Ramazan ayında en sık görülen komplikasyon hipoglisemidir. Hipoglisemi, kan şekerinin çok düşmesini belirtir ve yaşamı tehlike altına alan ciddi bir komplikasyondur.

Dengeli sahur, iftar ve iftar sonrası beslenme ile orucun diyabetli kişiler üzerinde olumlu etkileri olduğunu gösteren çalışmalar mevcuttur. Avustralya’da yapılan bir çalışmada; diyabetli kişilerde hipoglisemi ve Hba1c değerlerinin ramazan ayından önce, ramazan ayı esnasında ve ramazan ayı sonrasındaki verilerin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Çalışmada 140 hasta bireyselleştirilmiş eğitim ve ramazan ayına özgü ilaç planlaması yapılan müdahale grubunu oluştururken; 122 hasta standart diyabet bakımının verildiği kontrol grubunu oluşturmuştur. Ramazan ayı sonunda kişiye özgü programın uygulandığı grupta hipoligsemi gelişim riski önceye göre yarı yarıya/ciddi oranda düşmüş, üç aylık kan şekeri ortalamaları da azalmışır. Standart program uygulanan katılımcılarda iyileşmeler olmuş fakat bariz bir fark olmamıştır. Bu sonuçlar doğrultusunda Ramazan odaklı eğitim programının uygulanabilir ve tavsiye edilebilir olduğu belirtilmiştir.

Sonuç olarak; oruç tutmaya karar veren diyabetlinin ramazan ayı öncesinde hekime başvurarak, risk değerlendirmesi yaptırması gerekmektedir. Risk değerlendirmesi yapıldıktan sonra oruç tutması uygun olan diyabetlinin tedavisi tekrar uygun bir şekilde düzenlenmeli, diyetisyen / beslenme uzmanı tarafından ihtiyacı olan kalori ve protein değerlerine göre kişiye özel beslenme programı uygulanmalıdır.

Dikkat edilmesi gereken belli başlı durumlar : 

- Sahur öğününü mutlaka yapın. Sahura kalkılmadığı takdirde açlık süresi daha da uzayacağı için hipoglisemi riski artar. Hipoglisemi belirtileri: yorgunluk, titreme, terleme, baş ağrısı, görme bozukluğu, kalp çarpıntısı.

- İftarla sahur arası bol su tüketin. Mineral kayıpları için maden suyu da ekleyebilirsiniz. Yetersiz sıvı alımı ve çay, kahve gibi fazla diüretik tüketimi dehidrasyona neden olabilir. Gün boyunca baş ağrısı ve konsantrayon bozukluğu riskiniz artar.

- Öğünlerde kan şekerinizi hızlı yükselten basit karbonhidratlar yerine (beyaz undan yapılan mamüller, patates, pirinç.. ), kan şekerini yavaş yükselten kompleks karbonhidratları ( tam buğday unundan yapılan ekmekler, bulgur, yulaf.. ) tercih edin.

- Bol lif tüketimi kan şekerini dengelemek için çok yardımcımız oluyor. Sahur ve iftarda büyükçe porsiyon az yağlı salata tüketin. Bol lif ve su kaynağı olan meyve tüketimini ihmal etmeyin. Lif tüketiminiz ve su eksik kaldığında kabızlık görülme ihtimali de artar.

- Şeker ve tatlı tüketiminizi minimum seviyeye düşürün. Tatlı tüketecekseniz az şekerli ve sütlü tatlıları, yemekten 1,5-2 saat sonra tercih edin.

- Özellikle iftarda yemek yeme hızınızı düşürün ve çokça çiğnemeye çalışın.

- Yağ oranı yüksek besinlerden, kızartmadan uzak durun.

Hayırlı Ramazanlar

Diyetisyen Ahsen Name KANLI

KAYNAKLAR:

Hypoglycemic Health Association of Australia- Hypoglycemia questionnaire. 2012

Diyabet, Obezite ve Hipertansiyonda Hemşirelik Forumu Dergisi- Ocak-Haziran 2019

Ramazan ve diyabet yönetimi